Schoolleider Anne-Mieke Bulters spreekt in deze NIVOZ-podcast over haar praktijk op de Werkplaats in Bilthoven, een school waarvan Kees Boeke in 1926 grondlegger was. Ze verbindt het eigenzinnige verleden aan de pedagogische vragen van het heden. ‘Over twee jaar – en daar heb ik het schoolplan ook op geschreven – dan zit Deep Democracy helemaal in de school, in de cultuur. In de stem van de minderheid zit immers de wijsheid, dus laten we daar naar luisteren.’
Jan Jaap Hubeek zocht Anne-Mieke Bulters op voor een aflevering in de podcast-serie over pedagogisch leiderschap. De geschiedenis van de Werkplaats, de ideeën van Kees Boeke en zijn vrouw Betty, zie je in Bilthoven-Noord nog altijd terug, benadrukt ze. ‘De Werkplaats is opgericht vanuit overtuiging dat kinderen serieus genomen moeten worden om met elkaar te kunnen bouwen aan een rechtvaardige en verdraagzame samenleving. Wat Kees daarbij heel belangrijk vond was dat het totale kind zich ontwikkelt, dus niet alleen de cognitie, maar ook kunsten, creativiteit, cultuur en natuur. De Mattheus werd gezongen, muziek en dans waren een integraal onderdeel in het onderwijs. Kees heeft altijd gezegd: ik wil niet dat de werkplaats een school heet, want bij het woord “school” dan heb je het gevoel van: je giet er iets van boven in en dan…’
Maar zou Kees Boeke (1884-1966) nu door het gebouw lopen, vertelt Anne-Mieke, zou hij toch verrast zijn. De Werkplaats is ook met de tijd meegegaan, wil ze maar zeggen. ‘Een van de dingen die ik aan Kees bewonder, was dat hij altijd zei: het is geen methode die ik propageer. Het moet aansluiten bij de tijdgeest. Dus inderdaad, wij werken inmiddels ook met methodes. Want daar zitten toch heel mooie en goede tussen, methodes waar je echt wat aan hebt. En kijk je naar de digitalisering bij ons, die staat gewoon goed. Waarbij we ons natuurlijk wel steeds afvragen: past het binnen onze waarden? Neem de afweging die we moesten maken voor Gynzy, echt een prachtige tool. Dat ging heel zorgvuldig. De vraag die overeind bleef: willen we de kinderen zoveel aan die tablets hebben? Nee, dus hebben we dat niet gedaan.’’
De Werkplaats blijft een leergemeenschap waar bepaalde historische waarden een stevig fundament vormen voor de dagelijkse praktijk, zo benadrukt Anne-Mieke Bulters. Een ervan is gelijkwaardigheid. Een anekdote in deze podcast rondom de bouw van een fietsenstalling is illustrerend. ‘Ik heb op meerdere scholen gewerkt en dan lees je in visie-documenten en plannen: het kind staat centraal. Maar hier staat het kind écht centraal. Maar hier staat het kind écht centraal. De kinderen hier weten, ik kan ruimte vragen en dan is het er ook. Ze komen vanuit hun authenticiteit en voelen zich vrij om een vraag te stellen, een idee te opperen. Onze leerlingen heten werkers en onze leerkrachten heten medewerkers. De medewerkers staat naast het kind, vanuit gelijkwaardigheid.’
Maar ook de grote wereld is nooit ver weg, vertelt Anne-Mieke. ‘Kees en Betty Boeke waren wereldverbeteraars, radicaal ook. Ze wisten als we de wereld willen verbeteren, dan begin je bij de kinderen. Op de Werkplaats wordt gewerkt aan die betere samenleving. We hebben verantwoordelijkheid voor elkaar, we helpen elkaar. En er zit mentorschap in, er zit democratie in. We bespreken met elkaar, wat gaat er goed, wat gaat er minder goed? En ook hoe lossen we het op? Deze houding zit in iedereen, in alles. In de vezels, in de muren, in de bomen. We hebben heterogene klassen, je wisselt van rol. Je bent een keer de jongste, je bent een keer de oudste. Het wordt een vanzelfsprekendheid van: zo doen wij dat. En die pedagogiek is dan een heel belangrijke basis. Die relatie, die veiligheid en dat vertrouwen, dat moet er allemaal zijn.’
Toch is er in de voorbije vier jaar, met de komst van Anne-Mieke als directeur, ook wel wat op ‘de WP’ verschoven. ‘De Werkplaats is natuurlijk een mooie school, iedereen zegt al snel waaauw. Maar vanuit mijn Amsterdamse achtergrond – ik heb veel meer scholen gezien – zag ik ook andere dingen. Een school van 96 jaar heeft een cultuur waarin ook een aantal dingen verborgen is. Er ontstaat een soort familiecultuur. Een aantal mensen werkt hier 40 jaar, die mensen houden van elkaar, die gaan met elkaar op vakantie. Maar ze zeggen niet alles. En dat versluiert soms. Ik heb daar veel tijd ingestoken – ook heel bewust – om te kijken en te luisteren: jullie zeggen dat wel, maar ik zie het niet.’
Die vinger op de zere plek durven leggen, vraagt als leider moed. ‘Maar veel zaken zijn daardoor inmiddels verhelderd en opgeschoond,’ vertelt ze. Al ziet ze dit proces ook in een breder verband. ‘Wat voor mij een belangrijke waarde is dat iedereen zich gezien en gehoord voelt. Daar heb ik enorm over moeten puzzelen. Hoe ga ik dat vorm geven? En Deep Democracy is een aanpak die me heel erg aanspreekt, waar ik voordat ik op de Werkplaats werkte, al mee bezig was. Dat heb ik dus ingebracht in de school. Om ook de stem van de minderheid te horen. Dus als iemand zegt, ik ben het er helemaal niet mee eens. Dan hoor ik mezelf zeggen: Hé, zijn er nog meer mensen die er niet mee eens zijn? En dan merk je, er zijn er veel meer.’
Het uiteindelijke doel is dat Deep Democracy aan een gezamenlijk gedragen visie bijdraagt, een belangrijke basis voor een bloeiende leergemeenschap. ‘Het gaat stap voor stap. We hebben het gevoeld, geoefend en met elkaar besproken. Kan dit ons helpen, is er draagvlak voor? Als het goed is worden er vandaag twee van de medewerkers getraind, in level 1. En daar ben ik trots op. De intentie is dat we de werkers dat uiteindelijk ook wil meegeven. Dat iedereen leert: Hé, zij is het er niet mee eens, wat gaan we daarmee doen? Hoe gaan we verbinden in plaats van polariseren? En let op, soms is polarisatie even goed, om uiteindelijk weer te kunnen verbinden. Maar dat past helemaal in de visie van Kees. Die zei toen al: in de stem van de minderheid zit de wijsheid, dus laten we daar naar luisteren.’
Redactie: Rob van der Poel
@foto: Wikipedia